วารสารทันตภูธรออนไลน์: ข้อมูลทันตสาธารณสุขและตัวชี้วัด

โดย ทพ.จารุวัฒน์ บุษราคัมรุหะ
หัวหน้ากลุ่มสารสนเทศและศูนย์ข้อมูล สำนักพัฒนาระบบบริการสุขภาพ

ตั้งแต่ปี 2549 ในสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข ได้มีการกำหนดระบบข้อมูลสารสนเทศด้านทันตสาธารณสุขขึ้นมา โดยมีกำหนดส่งเป็นงวด ๆ ละ 6 เดือน จนถึงปัจจุบัน (ต.ค.2550) ก็มีการจัดส่งมาแล้ว 3 ครั้ง และกำลังจะส่งครั้งที่ 4 ก่อนที่จะเข้าเนื้อหาก็ขอขอบพระคุณ สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด, โรงพยาบาล และสถานบริการสุขภาพทุกแห่ง ที่ให้ความร่วมมือในการส่งข้อมูลด้วยดี (งวดที่ 2 ปี 2550 ช่วยกันส่งด้วยครับ) ข้อมูลที่ว่าเป็นลักษณะของสรุปรายงาน งวดที่ 1 ของปี คือ 6 เดือน งวดที่ 2 ของปี เป็น 12 เดือน มี 5 ส่วน คือ ผลการปฏิบัติงานการใช้จ่ายงบฯ, ครุภัณฑ์ทันตกรรมหลัก, สถานะของสถานพยาบาล และทันตบุคลากร

ข้อมูลที่ได้มาจะถูกนำมาตรวจคุณภาพในเรื่องความครบถ้วนและถูกต้อง โดยมีการแจ้งกลับเพื่อแก้ไขข้อมูล หลังจากนั้นก็จะนำข้อมูลไปวิเคราะห์ในรูปของดัชนี, ค่าเฉลี่ยรวม และค่าเฉลี่ยของแต่ละประเภทเครือข่ายโรงพยาบาล โดยดัชนีได้มีการจัดขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์ในการบริหารที่ต้องการวัด input, process และ output และมีความเร็ว อธิบายเรื่องเร็วเล็กน้อย เช่น ตัวชี้วัด caries free กว่าจะรู้ต้องทำงานกันหลายปีครับถึงจะวัดได้ว่าวิธีทำงานทำให้ caries free มากขึ้นหรือไม่ ตัวชี้วัดตัวนี้ไม่ใช่ไม่ดี แต่ช้าไป บริหารไม่ทันการณ์ ดังนั้น ดัชนีชุดที่พัฒนาขึ้นอาจไม่ได้อิงวิชาการทางทันตสาธารณสุขมากนัก แต่ใช้แนวคิดการบริการโรงพยาบาลมาปรับใช้กับงานทันตสาธารณสุข

แบ่งตัวชี้วัดเป็น 5 ชุด ดังนี้

• ด้านประสิทธิภาพของการบริการ ได้แก่ อัตราการใช้ยูนิตฯ/เครื่องขูดหินปูนเฉลี่ยต่อเดือน, ต้นทุนดำเนินการ (Quick method)

• ด้านศักยภาพของการบริการ ได้แก่ refer in ต่อ refer out, งานทันตกรรมเฉพาะสาขาต่องานทันตกรรมพื้นฐาน, ค่าใช้จ่ายเพื่อพัฒนาบุคลากร

• ด้านความครอบคลุมของการบริการ ได้แก่ อัตราการใช้บริการทันตกรรมต่อประชากร และประชากร UC สถานบริการสุขภาพที่มีทันตบุคลากร

• ด้านภาระงาน ได้แก่ งานรักษาต่องาน P&P, งานถอนฟันต่องานอุดฟัน, อัตราการให้บริการต่อทันตบุคลากร

• ด้านบริหารจัดการ ได้แก่ การเบิกจ่ายงบฯ ตามแผน, ทันตบุคลากรต่อยูนิตทันตกรรม, เครื่องขูดหินปูน/เครื่องฉายแสงอุดฟันต่อยูนิตทันตกรรม, ทันตบุคลากรต่อผู้ช่วยงานทันตกรรม

โดยที่ผลการวิเคราะห์ได้มีการจัดทำในรูปแบบของ Excel จัดส่งให้สำนักงานสาธารสุขจังหวัดมา 3ครั้ง (ตามที่ส่งข้อมูลมา)รวมทั้งมีให้ download ที่เวบไซต์ http://phdb.moph.go.th/ ให้เลือก “ website กลุ่ม/ฝ่าย ” ด้านซ้าย แล้วคลิกเลือก “ กลุ่มสารสนเทศฯ ” จากนั้นเลือกหมวด “ download ” ด้านซ้ายอีกที หาหัวข้อ “ ผลการวิเคราะห์ข้อมูลทันตสาธารณสุข ” ท่านสามารถเลือก download ตามสะดวก มีคำอธิบายว่า file ใดเป็นข้อมูลครั้งที่เท่าไร ในไฟล์ที่วิเคราะห์ของงวดที่ 2 ปี 49 และงวดที่ 1 ปี 50 จะมีข้อมูลของเครือข่ายโรงพยาบาลที่ส่งข้อมูลมา ท่านสามารถเลือกข้อมูลเป็นภาพรวมของเขต, จังหวัด, เครือข่ายโรงพยาบาล, ประเภทโรงพยาบาล หรือเลือกผสม เช่น รพศ.ในเขต 1 เป็นต้น การเลือกให้กดเม้าส์เลือกเครื่องหมาย V ในคอลัมน์ที่ต้องการจะมีรายการให้เลือก (การเลือกเครือข่าย รพ. ควรเลือกจังหวัดก่อนจะทำให้หาง่ายขึ้น)

จากนั้นข้อมูลที่เลือกจะไปแสดงผลใน 3 sheet ถัดไป คือ “รวมข้อมูล” แสดงจำนวนข้อมูลในรูปแบบรายงานตามแบบฟอร์ม, “ดัชนี” แสดงค่าดัชนี 5 กลุ่ม เทียบกับค่าเฉลี่ยรวมทั้งประเทศ มีบางดัชนีต้องใส่ข้อมูลเพิ่ม ส่วนใหญ่เป็นจำนวนประชากรกลุ่มเป้าหมาย จึงแสดงค่าดัชนี, “ดัชนี (2)” แสดงเป็นกราฟของดัชนีเทียบกับค่าเฉลี่ยรวมกับค่าเฉลี่ยของเครือข่าย รพ.ประเภทต่าง ๆ

ข้อมูลของเครือข่ายที่ไม่ครบถ้วนและคาดว่าจะไม่ถูกต้องจะถูกเลือกไม่ให้แสดง แต่ท่านสามารถดูได้โดยใน sheet “ ข้อมูลดิบ ” เลือกคอลัมภ์ ความครบถ้วนและความถูกต้องเป็นทั้งหมด ก็จะเห็นข้อมูลทั้งหมดที่เครือข่าย รพ.ทุกแห่งส่งมาได้ รายละเอียดวิธีการใช้ไฟล์วิเคราะห์ดังกล่าวกับการแปลผลดัชนี เช่น สัดส่วนทันตบุคลากรต่อยูนิต ทันตกรรม ถ้ามากกว่า 1 คือ มียูนิตไม่พอกับผู้ให้บริการ (หากอยู่พร้อม ๆ กัน) แต่ถ้ามีจัดระบบหน่วยเคลื่อนที่ก็จะเป็นการใช้คนและของอย่างมีประสิทธิภาพ ถ้าน้อยกว่า 1 คือ มียูนิตเพียงพอ แต่ถ้าน้อยกว่า 1 มาก ๆ อาจต้องไปดูต้นทุนบริการว่าสูงหรือไม่ ถ้าสูงก็แสดงว่ามีการจัดหาเครื่องมือเกินความจำเป็น

ข้อมูลและตัวชี้วัดที่กล่าวมา สามารถนำไปใช้ประโยชน์ในการติดตาม และประเมินผลในระดับหน่วยงาน, จังหวัด (สมัยนี้คงไม่มีใครเสนอแผนโดยไม่มีข้อมูลประกอบแล้วนะครับ) นอกจากนี้ ในบางกรณีที่ต้องใช้ข้อมูลเร่งด่วนอย่างเรื่องซี 9 ของข้าราชการในกระทรวงสาธารณสุข ก็ต้องมีข้อมูลผลการปฏิบัติงานไปประกอบว่ามีงานมากหรือน้อย, ยากหรือง่าย ว่าจะได้สักกี่ตำแหน่ง ถ้าหากไม่มีข้อมูลเตรียมไว้ก็จะไม่มีหลักฐานที่ชัดเจนไปเปรียบเทียบกับวิชาชีพอื่น (ประเภทสำรวจเฉพาะกิจคนพิจารณาก็จะให้น้ำหนักน้อย เพราะมีโอกาสมั่วตัวเลขมามากกว่ารายงานปกติ) สุดท้ายตัวชี้วัดทั้งหมดยังอยู่ในขั้นตอนพัฒนา หากท่านมีข้อแนะนำ หรือมีข้อสงสัยสามารถติดต่อได้ที่ Email : jaru@health.moph.go.th ยินดีรับความคิดเห็นเพื่อจะนำไปปรับปรุงระบบประเมินผล และระบบข้อมูลสารสนเทศที่ใช้ประกอบการบริหารงานทันตสาธารณสุขให้ดียิ่งขึ้น