โครงการนำร่องการบูรณาการส่งเสริมป้องกันสุขภาพ และ ป้องกันโรคใน ช่องปากในหน่วยบริการปฐมภูมิ

โดย ฝ่ายพัฒนากำลังคนด้านทันตสาธารณสุข กองทันตสาธารณสุข กรมอนามัย

โครงการ ผู้ใหญ่ร่วมใจเด็กไทยแข็งแรง

ผู้รับผิดชอบ : นางณิชมล ธรรมใน ศูนย์สุขภาพชุมชนตำบลสมอแข อ.เมือง จ.พิษณุโลก

ความเป็นมา : จากผลการสำรวจสภาวะสุขภาพเด็กในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ในปี 2549 พบภาวะโภชนาการเกินเกณฑ์ร้อยละ 15 ซึ่งถือว่าเป็นปัญหาที่ต้องได้รับการแก้ไขโดยเร็ว เพราะในปัจจุบันนี้พบว่า เด็กในวัยนี้มีปัญหาโรคอ้วนหรือภาวะโภชนาการเกินสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว จากสภาพเศรษฐกิจในปัจจุบันทำให้พ่อแม่ผู้ปกครอง ต้องให้ความสำคัญกับการทำมาหากินเพื่อเลี้ยงชีพ และใช้ชีวิตอย่างเร่งรีบ จึงทำให้ดูแลเด็กในวัยก่อนเรียนจึงเป็นบทบาทของผู้ดูแลเด็กเป็นส่วนใหญ่ จึงทำให้เกิดปัญหาในการบริโภคอาหารที่ไม่ถูกส่วน ไม่มีประโยชน์ มีผลเสียต่อทั้งสุขภาพร่างกายและสุขภาพช่องปาก อาหารส่วนใหญ่ที่เด็กได้รับเป็นอาหารที่แปรรูป ปรุงสำเร็จ ไม่มีคุณค่าทางโภชนาการครบถ้วนและถูกส่วน โดยเฉพาะ อาหารว่างมักเป็นขนมขบเคี้ยวที่มีแป้งและน้ำตาลเป็นส่วนประกอบหลัก

นอกจากนี้นมซึ่งเราคิดว่าเป็นอาหารที่มีประโยชน์สำหรับเด็ก ก็ยังเกิดโทษได้อีก ด้วยเนื่องจากมีการปรุงแต่งรสโดยผสมความหวาน และรสชาติต่างๆ เพิ่มมากขึ้น ซึ่งในศูนย์เด็กเล็กมักพบว่ายังมีการให้นมก่อนนอนอีกด้วย จากการสำรวจในศูนย์ฯนี้เรายังพบอีกว่า ผู้ปกครองมักให้เด็กนำขวดนมมาดูดก่อนนอน และนมส่วนใหญ่ก็ยังเป็นนมรสหวาน หรือนมเปรี้ยว และยังมีขนมขบเคี้ยวให้เด็กนำมาเป็นอาหารว่างก่อนกลับบ้าน และนอกจากนี้การจัดกิจกรรมแปรงฟันหลังอาหารกลางวันยังไม่ได้ดำเนินการสม่ำเสมอ เนื่องจากมีปัญหาเรื่องสถานที่และเรื่องน้ำสำหรับแปรงฟัน

ปัจจัยเหล่านี้ส่งผลให้ภาวะโภชนาการและปัญหาฟันผุเพิ่มขึ้นด้วยในเวลาเดียวกัน ดังนั้นทางศูนย์สุขภาพชุมชนตำบลสมอแข จึงเห็นว่า ควรจะมีการนำปัญหาเหล่านี้มาแก้ไขโดยจะต้องได้รับความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้ง ผู้ปกครอง ผู้ดูแลเด็ก เจ้าหน้าที่สาธารณสุข และชุมชน เพื่อให้เด็กในศูนย์เด็กเล็กตำบลสมอแขที่สภาวะโภชนาการที่ปกติและ งดการบริโภคนมหวานในศูนย์เด็กเล็ก

วัตถุประสงค์ :
- เพื่อให้ ผู้ปกครอง ผู้ดูแลเด็ก และองค์กรท้องถิ่นมีส่วนร่วมในการ แก้ไขปัญหาสุขภาพของเด็กในศูนย์ พัฒนาเด็กเล็กตำบลสมอแข
- เพื่อให้เด็กมีภาวะโภชนาการปกติ
- เพื่อให้ งดการดื่มนมหวานและนมปรุงแต่งรส

แนวทางดำเนินการ :

ขั้นเตรียมการ
- ทีมสุขภาพมีการแลกเปลี่ยนสภาพปัญหาที่ค้นพบ และกำหนดแนวทางในการแก้ไขปัญหาเบื้องต้น ซึ่งประกอบด้วย หัวหน้าศูนย์สุขภาพชุมชน เจ้าหน้าที่รับผิดชอบงานส่งเสริมสุขภาพ ทันตาภิบาล นักวิชาการสาธารณสุข และนักวิชาการสุขาภิบาล จาก อบต.
- จัดเวทีแลกเปลี่ยนความคิดในการดำเนินการ

เครือข่ายที่รับผิดชอบดำเนินการ :
- ในกลุ่มผู้ปกครองและผู้ดูแลเด็ก
- ในกลุ่มเครือข่ายสุขภาพประกอบด้วยคณะกรรมการพัฒนาสุขภาพชุมชน และทีมสุขภาพ
- ทีมสุขภาพวิเคราะห์แนวทางการแก้ไขปัญหาและสรุปเพื่อเตรียมดำเนินการ
- กำหนดหน้าที่ในการดำเนินงาน

ขั้นตอนดำเนินงาน :
กิจกรรมสำหรับผู้ดูแลเด็ก
- จัดเขตปลอดนมหวาน นมปรุงแต่งรสและขนมหวานในศูนย์เด็กเล็กฯ
- จัดเมนูอาหารขึ้นแสดงหน้าศูนย์เด็กเล็กฯ ทุกวัน
- ตรวจความสะอาดร่างกายและช่องปากทุกวันหลังอาบน้ำ
- จัดทำข้อตกลงร่วมแจกให้ผู้ปกครองรับทราบและเก็บรวบรวมไว้ที่ศูนย์ฯ
- ส่งเด็กพบทีมสุขภาพทันทีเมื่อพบปัญหา
- ออกเยี่ยมบ้านเพื่อให้คำแนะนำและติดตามผล ร่วมกับทีมสุขภาพ

กิจกรรมสำหรับผู้ปกครอง
- จัดอบรมผู้ปกครองและผู้ดูแลเด็กในเรื่อง
# โภชนาการ
# การจัดรายการอาหารที่เหมาะสม
# การเด็กดูแลสุขภาพและผู้ปกครอง
- จัดประกวดการจัดเมนูอาหารและสาธิตการจัดทำอาหาร
- คัดเลือก “แม่ลูกสุขภาพดี” ประจำปี และมอบเกียรติบัตร
- จัดทำบัตรสะสมคะแนนสำหรับเด็กที่ไม่บริโภคนมหวาน มีการรวบรวมคะแนนโดยผู้ดูแลเด็ก และมีการมอบรางวัลทุกเดือน
- จัดประกวดคำขวัญ “เด็กไทยยุคใหม่ ไม่กินนมหวาน” โดยให้ผู้ปกครองส่งคนละ 1 คำขวัญ

กิจกรรมของเครือข่ายสุขภาพ :
- ทุกวันพระจะมีการให้ความรู้เรื่องสุขภาพที่วัดศรีวนาราม
- ให้ความรู้เรื่องสุขภาพ ผ่านเสียงตามสาย จากหอกระจายข่าวโดยผู้นำหมู่บ้าน
- อสม. ออกเยี่ยมบ้านร่วมกับทีมสุขภาพ
- ดำเนินการจัดกิจกรรมต่าง ๆ ร่วมกับทีมสุขภาพ
- กิจกรรมของทีมสุขภาพ
- ตรวจสุขภาพเด็กทุกคนก่อนและหลังเสร็จสิ้นโครงการ
- วิเคราะห์ข้อมูลสุขภาพและนำเสนอปัญหาก่อนและหลังเสร็จสิ้นโครงการ
- ดำเนินการอบรมให้ความรู้ผู้ปกครองและผู้ดูแลเด็ก
- ดำเนินการจัดกิจกรรมร่วมกับเครือข่ายสุขภาพ,ผู้ปกครองและผู้ดูแลเด็ก
- เยี่ยมบ้านเด็กในศูนย์เพื่อติดตามผลร่วมกับ ผู้ดูแลเด็ก และอสม.

กิจกรรมที่ประสบความสำเร็จ :

@ กิจกรรมสำหรับผู้ดูแลเด็ก
- ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กสามารถจัดเป็นเขตปลอดนมหวาน นมปรุงแต่งรส และขนมหวาน ได้ 100 % โดยการจัดทำบัตรสะสมคะแนนสำหรับเด็กที่ไม่นำนมหวาน นมปรุงแต่ง และขนมหวานมาที่ศูนย์ มีการสะสมคะแนนสำหรับคนที่ได้คะแนนสูงสุดมีรางวัลมอบให้ ซึ่งผลปรากฏว่าในเดือนแรกของการเริ่มโครงการมีเด็กที่ได้คะแนนสูงสุดเท่ากันถึง 20 คน ทำให้ในเดือนต่อ ๆ มา เด็กให้ความร่วมมือมากขึ้นเพราะต้องการของรางวัลจึงทำให้ได้คะแนนเท่ากันหมดทุกคน จึงทำให้ตลอดระยะเวลาที่เริ่มทำโครงการจนถึงปัจจุบันนี้ศูนย์ฯ จึงสามารถจัดเป็นเขตปลอดนมหวาน นมปรุงแต่งรส และขนมหวาน ได้ 100 %

- มีการแปรงฟันหลังอาหารกลางวันทุกวัน จากเดิมจะไม่มีการแปรงฟันเนื่องจากสถานที่ไม่เพียงพอ แต่ในปัจจุบันมีการจัดสถานที่ให้เด็กได้ยืนแปรงฟันก่อนอาบน้ำในตอนกลางวัน ถึงแม้จะยังไม่มีอ่างน้ำสำหรับแปรงฟันและล้างมือก็ตาม เนื่องจาก กำลังจะก่อสร้างศูนย์เด็กเล็กใหม่

- การตรวจความสะอาดหลังอาบน้ำและแปรงฟันทุกวันทำให้ ตรวจพบว่าเด็กคนไหนมีปัญหาช่องปาก หรือปัญหาสุขภาพอื่น ๆเช่น เป็นหวัด เป็นเหา ก็ได้ส่งมาพบเจ้าหน้าที่ทันที ไม่ต้องรอให้ผู้ปกครองพามา

@ กิจกรรมสำหรับผู้ปกครอง
- จากการจัดทำประชาคมในขั้นตอนแรกของการดำเนินโครงการ ทำให้เกิดการจัดตั้งชมรมผู้ปกครองขึ้น ทำให้ได้รับความร่วมมือจากผู้ปกครองในการดำเนินกิจกรรมทุกอย่างสำเร็จไปด้วยดี โดยในวันจัดกิจกรรมต่างๆ ทางชมรมผู้ปกครองจะดำเนินการจัดทำหนังสือแจ้งให้ผู้ปกครองทุกคนทราบและให้ความช่วยเหลือในการจัดกิจกรรมทุกขั้นตอน

- ผู้ปกครองให้ความใส่ใจดูแลบุตรหลานมากขึ้นโดยดูจากความร่วมมือในการจัดอาหารว่างให้กับเด็กนำมาโรงเรียน และจัดหาอุปกรณ์ในการแปรงฟันและการทำความสะอาดร่างกายให้กับเด็ก ซึ่งเมื่อก่อนจะเป็นทางศูนย์จัดหาให้อย่างเดียว

- ผู้ปกครองให้ความร่วมมือไม่นำบุตรหลานที่ป่วยมาศูนย์ ทำให้ไม่เป็นภาระแก่ครูผู้ดูแล และไม่แพร่กระจายเชื้อโรค ทำให้ปัญหาโรคติดต่อทางเดินหายใจลดลง

รู้ว่าสำเร็จได้อย่างไร :จากการทำประชาคมทำให้เรารู้ความต้องการจริงๆ ว่าปัญหาสุขภาพที่เกิดในเด็กเกิดเพราะอะไร และผู้ปกครองและผู้มีส่วนเกี่ยวข้องต้องการอะไรในการแก้ไขปัญหา

- การจัดตั้งชมรมผู้ปกครองขึ้นทำให้ผู้ปกครองมีบทบาทมากขึ้นในการดำเนินโครงการ ทำให้การทำกิจกรรมต่าง ๆ ได้รับความร่วมมือเป็นอย่างดี และสามารถทำให้โครงการยั่งยืนได้ต่อไป
- ในการดำเนินโครงการต่าง ๆ บางครั้งไม่จำเป็นต้องรองบประมาณ เพราะเราสามารถเอากิจกรรมที่เราจะทำสอดแรกเข้าไปในกิกรรมของงานอื่น ๆ ได้

ปัจจัยกำหนดความสำเร็จ : การมีส่วนร่วมของผู้ปกครอง ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่สุดเพราะหากไม่ได้รับความร่วมมือจากผู้ปกครองแล้วกิจกรรม ต่าง ๆ ก็ไม่สามารถลุล่วงได้ เพราะกิจกรรมส่วนใหญ่เกี่ยวข้องกับผู้ปกครอง