ชนขวดนม….กระทบขวดเหล้า

โดย ทพ.ไพฑูรย์ สายสงวนสัตย์ โรงพยาบาลสมเด็จพระญาณสังวร

สำหรับพวกเราชาวทันตภูธรซึ่งหลายท่านทำงานเชิงรุกในพื้นที่โดยเฉพาะกับเด็กในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก โรงเรียน คงตระหนักดีว่าเด็กในวัยนี้มีความสำคัญมากเพียงใดในการทำงานในโรงพยาบาลชุมชน ( เริ่มทำงานปี 2524 ) ที่ผ่านมาผมค่อนข้างจะเน้นงานทันตสาธารณสุขในรูปแบบของการผสมผสานไปกับงานอื่น ๆ ทั้งนี้ก็เนื่องมาจากต้องรับผิดชอบงานที่หลากหลายตั้งแต่อยู่ที่โรงพยาบาลแม่จัน จังหวัดเชียงราย


มีอยู่ในช่วงหนึ่ง ปี 2537 – 2538 ผมได้มีโอกาสไปร่วมอบรมสัมมนาด้านงานเอดส์ที่ประเทศญี่ปุ่นประมาณเดือนเศษ ซึ่งมีสิ่งที่น่าสนใจก็คือ ทีมงานที่นั่นท่านหนึ่งเล่าให้ฟังว่าญี่ปุ่นหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 อยู่ในสภาพที่แย่มากเพราะแพ้สงครามแต่ญี่ปุ่นก็สามารถฟื้นฟูประเทศได้อย่างรวดเร็วโดยกลยุทธ์หนึ่งที่สำคัญคือ การเน้นการพัฒนาคน โดยเฉพาะเขาถือว่า ถ้าจะพัฒนาประเทศให้ก้าวหน้าต้องเริ่มพัฒนาคนตั้งแต่ยังเล็ก ๆ โดยเฉพาะวัย 0 – 6 ปี ซึ่งเป็นช่วงวัยวิกฤตของชีวิตคนเป็นช่วงของการสร้างโครงสร้างพื้นฐานทางด้านคุณธรรม จริยธรรมและพฤติกรรมที่จำเป็นต่าง ๆ สิ่งที่ถูกปลูกฝังในวัยนี้จะมีอิทธิพลต่อคน ๆ นั้นไปตลอดชีวิต


ตอนที่ผมกลับมาจากญี่ปุ่น ผมให้การสนใจกับการพัฒนาเด็กในวัยนี้มากกว่างานเอดส์ที่ไปอบรม ตอนนั้นยังไม่มีใครสนใจงานด้านเด็ก ผมได้รวบรวมทีมงานที่สนใจและเป็นสหวิชาชีพจากหลายฝ่ายมาทำงานในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก โดยในช่วงแรกยอมรับว่าไม่ค่อยได้ผลเนื่องจากขาดประสบการณ์ในการเชื่อมโยงข้อมูลสุขภาพต่าง ๆเข้าด้วยกันอีกทั้งขาดประสบการณ์ในการทำทีมงานที่จะกระตุ้นให้ชาวบ้านเห็นความสำคัญในการพัฒนาเด็ก


ในปี 2544 ผมได้ย้ายมาทำงานที่โรงพยาบาลสมเด็จพระญาณสังวร ได้รวบรวมทีมงานที่สนใจเริ่มงานในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก จำนวน 15 แห่งโดยรวบรวมข้อมูลทางด้านทันตสุขภาพ , ภาวะโภชนาการ , พัฒนาการเด็ก และเด็กที่ได้รับผลกระทบจากเอดส์แล้วเชื่อมโยงความสัมพันธ์ของปัญหาเหล่านี้โดยเชิญผู้ปกครองเด็กมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในการที่จะพัฒนาภาวะสุขภาพของเด็กซึ่งผู้ปกครองค่อนข้างจะตื่นตัวและให้ความสนใจสูงมากขึ้นเรื่อย ๆ ในการประชุมครั้งต่อ ๆ มา

เนื่องจากต้องการให้ลูกหลานมีสุขภาพและพัฒนาการที่ดี มีการพูดคุยถึงประเด็นปัจจัยแวดล้อมที่มีผลกระทบต่อเด็ก เช่น ขนม ขวดนม ซึ่งทำให้เด็กฟันผุ ไม่อยากเคี้ยวอาหารมีผลต่อภาวะโภชนาการ ซึ่งในสภาวะทุพโภชนาการมากจนมีผลกระทบต่อพัฒนาการของเด็ก ผลปรากฏว่ากลุ่มผู้ปกครองได้มีการพูดคุยแลกเปลี่ยนกันอย่างมากมายและมีมติให้เลิกขนม และขวดนม และมีการรวบรวมเงินเพื่อซื้อผลไม้ให้เด็กรับประทาน มีการแปรงฟันให้เด็กก่อนนอน


ผลจากการที่ผู้ปกครองให้ความสนใจสูงนี้เองเป็นตัวผลักดันให้ท้องถิ่นและผู้นำชุมชนในแต่ละแห่งเริ่มเห็นความสำคัญ และเข้าร่วมประชุมมากขึ้นตามลำดับ และมีการเดินทางไปดูศูนย์เด็กเล็กอื่น ๆ เพื่อเปรียบเทียบจนเกิดการพัฒนาคุณภาพอย่างเป็นระบบผ่านประชาคมของแต่ละแห่ง


ก่อให้เกิดการพัฒนาด้านโครงสร้าง วัสดุอุปกรณ์ รวมทั้งสร้างศูนย์พัฒนาเด็กเล็กใหม่ โดยการควบรวมศูนย์พัฒนาเด็กเล็กเก่าเข้าด้วยกันเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการพัฒนาเด็กจาก 15 แห่ง เหลือ 12 แห่ง ในปี 2549 ได้มีการเข้ามาประเมินศูนย์พัฒนาเด็กเล็กของทางจังหวัด โดยใช้เกณฑ์ของกรมอนามัย พบว่าศูนย์ผ่านเกณฑ์ในระดับดี 4 แห่ง ดีมาก 8 แห่ง ทั้ง ๆ ที่ในการพัฒนาเราไม่ได้ใช้เกณฑ์ของกรมอนามัยเลย

ในการทำงานครั้งนี้เราพบว่ามีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องทั้งนี้ก็เพราะยุทธศาสตร์ของท้องถิ่นก็เน้นเรื่องการพัฒนาคนเช่นกัน แต่ที่ผ่านมาขาดทีมงานที่เข้าใจงานด้านนี้ และอีกประเด็นก็คือ ผู้ปกครองให้ความสนใจมากมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมในการเลี้ยงดูลูก เช่น ไม่ทานเหล้าให้เด็กเห็น หลีกเลี่ยงการทะเลาะกันในครอบครัว เพราะจะมีผลกระทบต่อเด็ก มีการแปรงฟัน เล่านิทานให้เด็กก่อนนอน เพื่อพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม รวมถึงการให้ความรัก ความอบอุ่นแก่เด็ก


มีข้อสังเกตุซึ่งเป็นเรื่องที่ดีมากก็คือ ในช่วงแรกที่เราเข้าเยี่ยมศูนย์พัฒนาเด็กเล็กต่าง ๆ บางครั้งจะพบเด็กชนขวดนมแล้วดื่ม ( เหมือนชนขวดเหล้า ) ซึ่งเป็นพฤติกรรมที่เลียนแบบมาจากทางบ้าน ได้มีการนำเรื่องนี้เข้าร่วมประชุมปรึกษาหารือกับผู้ปกครองและผู้นำชุมชนว่าจะมีผลกระทบให้เด็กติดเหล้าในอนาคตหรือไม่ ผลปรากฏว่าทางเจ้าคณะอำเภอและเจ้าอาวาสทุกวัด รวมทั้งผู้นำชุมชนก็เห็นความสำคัญเกิดโครงการวัดปลอดสุรา รวมไปถึงงานศพในหลาย ๆ แห่งก็ประกาศงดเหล้าโดยมติของประชาคม


จากเรื่องที่เล่ามาทั้งหมดนี้ก่อให้เกิดกระแสวงกว้างในการทำโครงการพัฒนาสติปัญญาเด็กไทยจังหวัดเชียงราย โดยผู้ว่าฯ เป็นประธาน ซึ่งเป็นสิ่งที่แสดงว่าหากเราเริ่มงานจากจุดเล็ก ๆ แล้วเชื่อมโยงประสานทั้งทีมงาน องค์ความรู้ และประสบการณ์ ข้อเท็จจริงของชาวบ้านเข้าด้วยกันจนชุมชนตระหนักว่าเป็นประโยชน์ต่อตนเองย่อมก่อให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืนและเป็นความยั่งยืนบนพื้นฐานของกระบวนการเรียนรู้ที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา...............................................