www.ruraldent.org : webboard : ทันตาภิบาลกับแมงง่องแง่ง โดย หมอแข่วน้อย

ช่วงสายๆของวันศุกร์ที่ผ่านมา ที่สถานีอนามัยที่ดิฉันทำงานอยู่ ได้มีเด็กผู้ชายคนหนึ่งเข้าข่ายสงสัยว่าเป็นไข้เลือดออก(รูล เอาท์) คราวนี้ก็เป็นหน้าที่ของหมออนามัยอย่างเรา ไม่เว้นแม้แต่ทันตาภิบาลที่ต้องออกไปช่วยกันทั้งการสอบสวนโรค การสำรวจค่า BI CI (การสำรวจลูกน้ำในภาชนะ) แต่ละหลังคาเรือนในหมู่บ้าน และการพ่นหมอกควันกำจัดยุง


ทั้งๆที่วันศุกร์เป็นวันที่ยุ่งเหยิงพอสมควร ทั้งการจ่ายยาคุมกำเนิดทั้งวันในงานวางแผนครอบครัว ซึ่งทันตาภิบาลอย่างดิฉันอาสาช่วยผู้รับผิดชอบงาน คนไข้ที่มาทำฟัน คนไข้ทั่วไปก็เยอะ มีการเพิ่มงานใหม่ให้นักการโดยให้วัดส่วนสูง วัดรอบเอว ช่างน้ำหนัก วัดความดันให้แก่ผู้ป่วยที่อายุ 35 ปีขึ้นไปซึ่งเป็นการสกรีนคนไข้ งานนี้ถ้าใครว่าง โดยเฉพาะถ้าทันตาภิบาลว่างก็ต้องไปช่วยทำ ซึ่งโชคดีที่ทุกคนในสถานีอนามัยนี้เต็มใจช่วยกันอยู่แล้ว อดคิดไม่ได้ว่านี่เราต้องทำงานนี้ด้วยหรือนี่


เริ่มต้นการสำรวจลูกน้ำที่บ้านใกล้อนามัยพอนับภาชนะซึ่งมีมากกว่าสิบก็บอกเจ้าของบ้านไปตามตรงว่ามีแมงง่องแง่ง (ลูกน้ำ) นิดหน่อยนะคะ พอเดินไปดูตุ่มข้างบ้าน ก็ได้ยินเสียงยายเจ้าของบ้านบ่น ? มีคนเป็นไข้เลือดออกมาแล้ว จั่งเฮ็ด จั่งมาเบิง? (มีคนเกิดโรคแล้วค่อยมาดูแล) ได้ยินอย่างนี้แล้วรู้สึกจี๊ดขึ้นมาเลย เลือดของหมออนามัยนักพัฒนาก็วิ่งพล่านเลย อยากเห็นการพึ่งตนเองของชาวบ้านและการตระหนักว่าปัญหาสุขภาพเป็นของตัวเขาเอง เป็นของชุมชน


ก็เลยต้องชี้แจงเลยว่า “…บ๊ะ!... มันเป็นปัญหา เป็นความรับผิดชอบของไผนี่ ..เป็นของเจ้าของบ้านบ่แม่นบ้อ แม่นอยู่หมอก็ต้องระวังโรคไว้ แต่ว่าหน้าที่กำจัดแมงง่องแง่งนี่ (ลูกน้ำ) เป็นของเจ้าของบ้านเด้อ มีหลานเป็นพยาบาลแท้ๆ มาบ่ฮู้จักความแท้? ” (ประโยคหลังพูดไปหัวเราะไปเพื่อเป็นการกระเซ้าแกมหยิกเล็กๆเพื่อให้บรรยากาศค่อยคลายตัวหน่อย)


ยายก็พูดว่า “ ผู้เฒ่ากะยังงี้ล่ะ บ่ฮู้เรื่องดอก บ่คือคนหนุ่มสาว” แล้วดิฉันก็เดินสำรวจบ้านอื่นๆต่อไป พยายามพูดว่ามันถึงฤดูของมันไม่พูดในทำนองกล่าวโทษว่าเป็นความผิดของเจ้าของบ้านที่ปล่อย ให้มีลูกน้ำ เมื่อเราพูดเปิดใจโดยไม่ได้พูดทำนองที่ส่อว่าอยู่คนละฝั่งกับชาวบ้าน ทำให้เจ้าของบ้านหลังหนึ่งพูดกับเราว่า “ หมอมีแต่ว่าๆ.. ว่าคือให้มีแมงง่องแง่ง ” ซึ่งก็โดนใจเราอย่างจัง


แม้บางครั้งเรากับเพื่อนร่วมงานจะถกกันเกี่ยวกับปัญหาเรื่องลูกน้ำยุงลายในทำนองที่กล่าวโทษชาวบ้าน เพื่อนร่วมงานกล่าวแม้กระทั่งว่า บ้านไหนที่ปล่อยให้มีลูกน้ำเยอะๆน่าจะให้ป่วยตายไปเลย เท่าที่ดิฉันสำรวจดูบางบ้านก็พบความจริงว่า ถึงแม้ในตุ่มในอ่างจะมีปลา และทรายอะเบต ซึ่งดูในอ่างก็ไม่ค่อยมีเศษดินและตะไคร่น้ำ แสดงว่าเพิ่งได้รับการทำความสะอาดมาไม่นานนี้ ก็ยังมีลูกน้ำอยู่เพียงไม่กี่ตัว และแม้แต่ในไหน้ำดื่มซึ่งใช้ฝาหม้อปิดเสียส่วนใหญ่ก็ยังมีลูกน้ำ (ปิดได้ไม่สนิท)


ก็เลยทำให้ได้คิดว่า ยังไงก็ยังต้องมีลูกน้ำและยุงอยู่ดี เจ้าของบ้านคงต้องเฝ้าระวัง และกำจัดอยู่เป็นระยะ และในบ้านที่มีต้นไม้เยอะ อยู่ใกล้ป่ายิ่งมียุงมาก ถึงแม้ภาชนะในบ้านจะไม่มีลูกน้ำอยู่เลยก็ตาม เพราะมันเป็นธรรมชาติ เราอยู่กับธรรมชาติ มันเป็นฤดูของมัน และดิฉันได้ฟังที่ผู้นำชุมชนได้ประกาศรณรงค์ควบคุมลูกน้ำยุงลายตามที่หนังสือจากสถานีอนามัยออกให้ ซึ่งผู้นำประกาศได้ดี ได้ใจความ ซึ่งจากประสบการณ์การทำงานหลายแห่งก็ทำให้ทราบว่าผู้นำแต่ละชุมชนนั้นมีความสามารถในการสื่อความได้ดีทีเดียว


พอตกบ่ายพี่ชายของดิฉันซึ่งได้ไปอบรมผู้บริหารที่นครพนม ได้นำพาวเวอร์พอยท์ที่ได้รับจากการอบรมในครั้งนี้ ซึ่งวิทยากรท่านหนึ่งคือ พลอากาศตรีบุญเลิศ จุลเกียรติ ซึ่งให้แง่คิดสำคัญไว้ว่า ธรรมชาติได้กำหนดให้สิ่งมีชีวิตทำหน้าที่ดำรงเผ่าพันธุ์โดยเป็นวิธีที่ฉลาดและดีที่สุดแล้ว แก่สัตว์แต่ละประเภทแล้ว เหมือนสูตรการปรุงขนมที่ดีที่สุด เจตนารมณ์ของธรรมชาติต้องการให้สิ่งมีชีวิตทุกชนิดที่อุบัติขึ้นมาในโลกใบนี้สืบทอดการหมุนเวียนต่อไปไม่รู้จบ


ซึ่งก็จริง ก็เหมือนลูกน้ำที่วงจรชีวิตของมันก็เป็นวงจรที่ฉลาด เอาตัวรอดได้เก่ง ทั้งการที่ยุงวางไข่ตามภาชนะ โพรงไม้ที่มีน้ำขัง ตามซอกหลืบของก้านกล้วย เพียงเวลาแค่สอง - สามวันก็จะพบลูกน้ำ งานนี้ก็ต้องขอบคุณพี่ชาย และพลอากาศตรีบุญเลิศ ที่ทำให้ดิฉันได้แง่คิด และแรงบันดาลใจที่จะเขียนเรื่องนี้ และอยากจะเผยแพร่แง่คิดเล็กๆ ให้คนที่คิดตรงกัน และผู้ที่ยังไม่สะกิดใจในเรื่องนี้ได้โฟกัสความคิดว่ามันถูกต้องแล้วหรือกับคำพูดที่เรากล่าวโทษ ตำหนิชาวบ้านในเรื่องของลูกน้ำ ยุงลายที่เราไปตรวจพบ


มันถูกต้องแล้วหรือกับการลืมมองเห็นศักยภาพของชาวบ้านและผู้นำชุมชน การทำงานในชุมชนเราควรจะใช้คำพูดที่มีวาทศิลป์ในการให้ชาวบ้านเป็นแนวร่วมกับเรา เป็นส่วนหนึ่งเพื่อความสำเร็จในการพัฒนางานสาธารณสุข คำพูดนั้นสำคัญ จะทำให้คนจำนวนมากมีความคิดเห็นร่วม เป็นแนวร่วมกับเรา หรือทำให้คนเกลียดเราก็ได้ และต่อไปดิฉันสัญญากับตนเองว่าจะต้องคิดให้มาก ก่อนพูดออกไป โดยเฉพาะเมื่อต้องการทำงานใหญ่ให้สำเร็จ